۰۹-۰۶-۹۷، ۱۱:۳۳ ق.ظ
سال دهم هجرت که مسلمانان همراه پيامبر اکرم(ص) مراسم حج را به پايان رساندند و آن سال، بعدا «حجة الوداع» نام گرفت، پيامبر اکرم(ص) عازم مدينه گرديد. فرمان حرکت صادر شد. هنگامى که کاروان به سرزمين «رابغ» در سه ميلى جحفه که ميقات حجاج است، رسيد امين وحى در مکانى به نام «غديرخم» فرود آمد. آيه:«يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته والله يعصمک من الناس».نازل شد که اى پيامبر، آنچه از طرف خدا فرستاده شده، به مردم ابلاغ کن. اگر اين کار را نکنى، رسالت خود را تکميل نکرده اى و خداوند تو را از گزند مردم حفظ خواهد کرد.
سوره مائده، آيه دستور توقف در آن مکان صادر شد. همه مردم ايستادند. وقت ظهر هوا، بشدت گرم بود. پيامبر اکرم(ص) نماز ظهر را با جماعت خواند سپس در حالى که مردم دور او را گرفته بودند، بر روى نقطه بلندى که از جهاز شتران برپا شد، قرار گرفت و با صداى رسا خطبه خواند و سپس فرمود: «مردم نزديک است من دعوت حق را لبيک گويم و از ميان شما بروم من مسؤولم و شما هم مسؤوليد».
سپس مطالبى گران بها بيان کرد و فرمود: «من دو چيز نفيس در ميان شما به امانت گذاردم، يکى کتاب خدا و ديگرى عترت و اهل بيت من، اين دو هرگز از هم جدا نشوند. مردم بر قرآن و عترت من پيشى نگيريد و در عمل به آنها کوتاهى نورزيد که هلاک مى شويد».
در اين هنگام دست على(ع) را گرفت و او را بلند کرد و به همه مردم معرفى نمود، سپس فرمود: «سزاوارتر بر مؤمنان از خود آنان کيست؟ همگى گفتند: خدا و پيامبر او داناترند».
پيامبر اکرم(ص) فرمود: «خدا، مولاى من و من، مولاى مؤمنانم و من بر آنها از خودشان اولى و سزاوارترم».
بعد فرمود: « من کنت مولاه فهذا على مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و... »
«اى مردم هرکس من مولاى اويم، على مولاى اوست، خداوندا کسانى را که على را دوست دارند، دوست بدار و کسانى که او را دشمن دارند، دشمن دار و...»
سپس فرشته وحى نازل شد و آيه «اليوم اکملت لکم دينکم...» را نازل فرمود و آن روز در تاريخ اسلام جاودانه و حماسه ساز شد.
آرى غدير، روز حماسه جاويد، روز ولايت، روز امامت، روز وصايت، روز اخوت، روز رشادت و شجاعت و شهامت و حفاظت و رضايت و صراحت شناخته شد. روز نعمت، روز شکرگزارى، روز پيام رسانى، روز تبريک و تهنيت، روز سرور و شادى و هديه فرستادن، روز عهد و پيمان و تجديد ميثاق، روز تکميل دين و بيان حق، روز راندن شيطان، روز معرفى راه و رهبر، روز آزمون، روز ياس دشمن و اميدوارى دوست و خلاصه روز اسلام و قرآن و عترت، روزى که پيروان واقعى مکتب حيات بخش اسلام آن را گرامى مى دارند و به همديگر تبريک مى گويند.
از احاديث بر مى آيد که ائمه: آن روز را جشن مى گرفتند و در آن روز مراسم ويژه اى داشتند، شبيه مراسمى که ما ايرانيان امروز در عيد نوروز داريم. از فياض بن محمد طوسى نقل شده: روز غدير به حضور امام هشتم(ع) رسيد. ديد گروهى از افراد ويژه در خدمت حضرت هستند که امام آنان را براى افطار در خانه اش نگه داشت و به منزل آنان غذا و لباس و کفش و انگشتر و هداياى ديگر فرستاد و آن روز وضع او و اطرافيان او کاملا عوض شده بود و فضائل آن روز را براى آنان يادآورى مى کرد. (بحار الانوار، 97: 112، ح 8. )
در حديث ديگرى است: روزى از روزهاى خلافت على(ع) جمعه و عيد غدير به يک روز افتاد. امام(ع) خطبه مفصلى خواند و فرمود: «اين مجمع اکنون به پايان مىرسد و شما همگى به خانه هايتان بر مىگرديد، برويد - خداى بر شما رحمت فرستد - و بر خانواده خود فراخ گيريد و به برادران خود نيکى کنيد.
خداوند را بر اين نعمت که شما را بخشيده است، سپاس گزاريد. متحد شويد تا خدا کمک تان کند. نيکويى کنيد تا خدا دوستيتان را پايدار کند. از نعمت هاى خداداد، يکديگر را هديه فرستيد.
خداوند در اين روز چندين برابر ديگر عيدها پاداش دهد.
اين گونه پاداش جز در اين روز (غدير) ديگر نخواهيد يافت. نيکويى کردن در اين روز مال را بسيار کند و عمر را زياد.
مهربانى کردن باعث رحمت خدا شود و مهربانى او. در اين روز به برادران و خاندان از مال خدا داده ببخشيد، هر اندازه که بتوانيد. همواره چهره خندان داريد. چون به يکديگر رسيديد، شادمانى کنيد، و خدا را بر نعمت هايش سپاس گوئيد. برويد و به آنان که اميدشان به شماست، نيکى بسيار کنيد در خورد و خوراک، خود و زيردستان تان يکسان باشيد. اين يکسانى و مساوات را تا جايى که توانايى داريد عملى سازيد، که پاداش يک درهم در اين روز، صد هزار درهم است و برکت به دست خداست.
روزه اين روز را نيز خداوند مستحب قرار داده است و در برابر آن پاداشى بس بزرگ نهاده. اگر کسى در اين روز، نياز برادران خود را برآورد - پيش از تمنا و درخواست - و با ميل و رغبت خوبى کند، پاداش او چنان باشد که اين روز را روزه داشته است و شب آن را با عبادت به بامداد رسانيده. و هرکس در اين روز به روزه دارى افطارى دهد، چنان است که گويى دسته دسته مردم را افطارى داده است...
همين که به يکديگر رسيديد همراه سلام، مصافحه کنيد و نعمتى را که در اين روز نصيبتان شده است به يکديگر تبريک گوييد. بايد اين سخنان را آن که بود و شنيد به آن که نبود و نشنيد، برساند. بايد توانگران به سراغ مستمندان روند و قدرتمندان به دنبال ضعيفان، پيامبر(ص) مرا به اين چيزها امر کرده است».(ترجمه اين روايت تا اينجا از استاد محمدرضا حکيمى است که از حماسه غدير، ص 71 گرفته شده است.) بعد امام(ع) خطبه جمعه را خواند و نماز جمعه را نماز عيدش قرار داد، بعد با فرزند و شيعيانش به منزل امام حسين(ع) برگشت که غذا آماده کرده بودند و آن شيعيان نيازمند و بىنياز با هداياى او به طرف خانواده خود برگشتند. (بحار الانوار 97: 117.)
به اميد روزى که همه مسلمانان بويژه مردم مسلمان ايران روز عيد غدير را بزرگترين عيد خود قرار داده و اين روزه آنطور که بايسته و شايسته آن است، گرامى بدارند.
غدير در قرآن
اليوم اکملت لکم دينکمو اتممت عليکم نعمتىو رضيت لکم الاسلام دينا. مائده: 3.
امروز (روز غدير خم) دين شما را به حد کمال رساندم و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را بعنوان دين براى شما پسنديدم.
فصل اول
جايگاه عيد غدير در مکتب
1- عيد خلافت و ولايت
روى زياد بن محمد قال: دخلت على ابى عبد الله(ع) فقلت: للمسلمين عيد غير يوم الجمعة والفطر والاضحى؟ قال: نعم، اليوم الذى نصب فيه رسولالله(ص) اميرالمؤمنين(ع). مصباح المتهجد: 736.
زياد بن محمد گويد: بر امام صادق(ع) وارد شدم و گفتم: آيا مسلمانان عيدى غير از عيد قربان و عيد فطر و جمعه دارند؟ امام(ع) فرمود:
آرى، روزى که رسول خدا(ص) اميرمؤمنان(ع) را (به خلافت و ولايت) منصوب کرد.
2- برترين عيد امت
قال رسول الله(ص): يوم غدير خم افضل اعياد امتى و هو اليوم الذى امرنى الله تعالى ذکره فيه بنصب اخى على بن ابى طالب علما لامتى، يهتدون به من بعدى و هو اليوم الذى اکمل الله فيه الدين و اتم على امتى فيه النعمة و رضى لهم الاسلام دينا. امالى صدوق: 125، ح 8.
رسول خدا(ص) فرمود: روز غدير خم برترين عيدهاى امت من است و آن روزى است که خداوند بزرگ دستور داد; آن روز برادرم على بن ابى طالب را به عنوان پرچمدار (و فرمانده) امتم منصوب کنم، تا بعد از من مردم توسط او هدايتشوند، و آن روزى است که خداوند در آن روز دين را تکميل و نعمت را بر امت من تمام کرد و اسلام را به عنوان دين براى آنان پسنديد.
3- عيد بزرگ خدا
عن الصادق(ع) قال: هو عيد الله الاکبر،و ما بعث الله نبيا الا و تعيد فى هذا اليوم و عرف حرمته و اسمه فى السماء يوم العهد المعهود و فى الارض يوم الميثاق الماخوذ و الجمع المشهود. وسائل الشيعه، 5: 224، ح 1.
امام صادق(ع) فرمود: روز غدير خم عيد بزرگ خداست، خدا پيامبرى مبعوث نکرده، مگر اينکه اين روز را عيد گرفته و عظمت آن را شناخته و نام اين روز در آسمان، روز عهد و پيمان و در زمين، روز پيمان محکم و حضور همگانى است.
4- عيد ولايت
قيل لابى عبد الله(ع): للمؤمنين من الاعياد غير العيدين و الجمعة؟
قال: نعم لهم ما هو اعظم من هذا، يوم اقيم اميرالمؤمنين(ع) فعقد له رسول الله الولاية فىاعناق الرجال والنساء بغدير خم.
وسائل الشيعه، 7: 325، ح 5.
به امام صادق(ع) گفته شد: آيا مؤمنان غير از عيد فطر و قربان و جمعه عيد ديگرى دارند؟ فرمود: آرى، آنان عيد بزرگتر از اينها هم دارند و آن روزى است که اميرالمؤمنين(ع) در غدير خم بالا برده شد و رسول خدا مساله ولايت را بر گردن زنان و مردان قرار داد.
5- روز تجديد بيعت
عن عمار بن حريز قال دخلت على ابى عبد الله(ع) فىيوم الثامن عشر من ذى الحجة فوجدته صائما فقال لى: هذا يوم عظيم عظم الله حرمته على المؤمنين و اکمل لهم فيه الدين و تمم عليهم النعمة و جدد لهم ما اخذ عليهم من العهد والميثاق. مصباح المتهجد: 737.
عمار بن حريز گويد: روز هجدهم ماه ذيحجه خدمت امام صادق(ع) رسيدم و آن حضرت را روزه يافتم. امام به من فرمود: امروز، روز بزرگى است، خداوند به آن عظمت داده و آن روز دين مؤمنان را کامل ساخت و نعمت را بر آنان تمام نمود و عهد و پيمان قبلى را تجديد کرد.
سوره مائده، آيه دستور توقف در آن مکان صادر شد. همه مردم ايستادند. وقت ظهر هوا، بشدت گرم بود. پيامبر اکرم(ص) نماز ظهر را با جماعت خواند سپس در حالى که مردم دور او را گرفته بودند، بر روى نقطه بلندى که از جهاز شتران برپا شد، قرار گرفت و با صداى رسا خطبه خواند و سپس فرمود: «مردم نزديک است من دعوت حق را لبيک گويم و از ميان شما بروم من مسؤولم و شما هم مسؤوليد».
سپس مطالبى گران بها بيان کرد و فرمود: «من دو چيز نفيس در ميان شما به امانت گذاردم، يکى کتاب خدا و ديگرى عترت و اهل بيت من، اين دو هرگز از هم جدا نشوند. مردم بر قرآن و عترت من پيشى نگيريد و در عمل به آنها کوتاهى نورزيد که هلاک مى شويد».
در اين هنگام دست على(ع) را گرفت و او را بلند کرد و به همه مردم معرفى نمود، سپس فرمود: «سزاوارتر بر مؤمنان از خود آنان کيست؟ همگى گفتند: خدا و پيامبر او داناترند».
پيامبر اکرم(ص) فرمود: «خدا، مولاى من و من، مولاى مؤمنانم و من بر آنها از خودشان اولى و سزاوارترم».
بعد فرمود: « من کنت مولاه فهذا على مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و... »
«اى مردم هرکس من مولاى اويم، على مولاى اوست، خداوندا کسانى را که على را دوست دارند، دوست بدار و کسانى که او را دشمن دارند، دشمن دار و...»
سپس فرشته وحى نازل شد و آيه «اليوم اکملت لکم دينکم...» را نازل فرمود و آن روز در تاريخ اسلام جاودانه و حماسه ساز شد.
آرى غدير، روز حماسه جاويد، روز ولايت، روز امامت، روز وصايت، روز اخوت، روز رشادت و شجاعت و شهامت و حفاظت و رضايت و صراحت شناخته شد. روز نعمت، روز شکرگزارى، روز پيام رسانى، روز تبريک و تهنيت، روز سرور و شادى و هديه فرستادن، روز عهد و پيمان و تجديد ميثاق، روز تکميل دين و بيان حق، روز راندن شيطان، روز معرفى راه و رهبر، روز آزمون، روز ياس دشمن و اميدوارى دوست و خلاصه روز اسلام و قرآن و عترت، روزى که پيروان واقعى مکتب حيات بخش اسلام آن را گرامى مى دارند و به همديگر تبريک مى گويند.
از احاديث بر مى آيد که ائمه: آن روز را جشن مى گرفتند و در آن روز مراسم ويژه اى داشتند، شبيه مراسمى که ما ايرانيان امروز در عيد نوروز داريم. از فياض بن محمد طوسى نقل شده: روز غدير به حضور امام هشتم(ع) رسيد. ديد گروهى از افراد ويژه در خدمت حضرت هستند که امام آنان را براى افطار در خانه اش نگه داشت و به منزل آنان غذا و لباس و کفش و انگشتر و هداياى ديگر فرستاد و آن روز وضع او و اطرافيان او کاملا عوض شده بود و فضائل آن روز را براى آنان يادآورى مى کرد. (بحار الانوار، 97: 112، ح 8. )
در حديث ديگرى است: روزى از روزهاى خلافت على(ع) جمعه و عيد غدير به يک روز افتاد. امام(ع) خطبه مفصلى خواند و فرمود: «اين مجمع اکنون به پايان مىرسد و شما همگى به خانه هايتان بر مىگرديد، برويد - خداى بر شما رحمت فرستد - و بر خانواده خود فراخ گيريد و به برادران خود نيکى کنيد.
خداوند را بر اين نعمت که شما را بخشيده است، سپاس گزاريد. متحد شويد تا خدا کمک تان کند. نيکويى کنيد تا خدا دوستيتان را پايدار کند. از نعمت هاى خداداد، يکديگر را هديه فرستيد.
خداوند در اين روز چندين برابر ديگر عيدها پاداش دهد.
اين گونه پاداش جز در اين روز (غدير) ديگر نخواهيد يافت. نيکويى کردن در اين روز مال را بسيار کند و عمر را زياد.
مهربانى کردن باعث رحمت خدا شود و مهربانى او. در اين روز به برادران و خاندان از مال خدا داده ببخشيد، هر اندازه که بتوانيد. همواره چهره خندان داريد. چون به يکديگر رسيديد، شادمانى کنيد، و خدا را بر نعمت هايش سپاس گوئيد. برويد و به آنان که اميدشان به شماست، نيکى بسيار کنيد در خورد و خوراک، خود و زيردستان تان يکسان باشيد. اين يکسانى و مساوات را تا جايى که توانايى داريد عملى سازيد، که پاداش يک درهم در اين روز، صد هزار درهم است و برکت به دست خداست.
روزه اين روز را نيز خداوند مستحب قرار داده است و در برابر آن پاداشى بس بزرگ نهاده. اگر کسى در اين روز، نياز برادران خود را برآورد - پيش از تمنا و درخواست - و با ميل و رغبت خوبى کند، پاداش او چنان باشد که اين روز را روزه داشته است و شب آن را با عبادت به بامداد رسانيده. و هرکس در اين روز به روزه دارى افطارى دهد، چنان است که گويى دسته دسته مردم را افطارى داده است...
همين که به يکديگر رسيديد همراه سلام، مصافحه کنيد و نعمتى را که در اين روز نصيبتان شده است به يکديگر تبريک گوييد. بايد اين سخنان را آن که بود و شنيد به آن که نبود و نشنيد، برساند. بايد توانگران به سراغ مستمندان روند و قدرتمندان به دنبال ضعيفان، پيامبر(ص) مرا به اين چيزها امر کرده است».(ترجمه اين روايت تا اينجا از استاد محمدرضا حکيمى است که از حماسه غدير، ص 71 گرفته شده است.) بعد امام(ع) خطبه جمعه را خواند و نماز جمعه را نماز عيدش قرار داد، بعد با فرزند و شيعيانش به منزل امام حسين(ع) برگشت که غذا آماده کرده بودند و آن شيعيان نيازمند و بىنياز با هداياى او به طرف خانواده خود برگشتند. (بحار الانوار 97: 117.)
به اميد روزى که همه مسلمانان بويژه مردم مسلمان ايران روز عيد غدير را بزرگترين عيد خود قرار داده و اين روزه آنطور که بايسته و شايسته آن است، گرامى بدارند.
غدير در قرآن
اليوم اکملت لکم دينکمو اتممت عليکم نعمتىو رضيت لکم الاسلام دينا. مائده: 3.
امروز (روز غدير خم) دين شما را به حد کمال رساندم و نعمتم را بر شما تمام کردم و اسلام را بعنوان دين براى شما پسنديدم.
فصل اول
جايگاه عيد غدير در مکتب
1- عيد خلافت و ولايت
روى زياد بن محمد قال: دخلت على ابى عبد الله(ع) فقلت: للمسلمين عيد غير يوم الجمعة والفطر والاضحى؟ قال: نعم، اليوم الذى نصب فيه رسولالله(ص) اميرالمؤمنين(ع). مصباح المتهجد: 736.
زياد بن محمد گويد: بر امام صادق(ع) وارد شدم و گفتم: آيا مسلمانان عيدى غير از عيد قربان و عيد فطر و جمعه دارند؟ امام(ع) فرمود:
آرى، روزى که رسول خدا(ص) اميرمؤمنان(ع) را (به خلافت و ولايت) منصوب کرد.
2- برترين عيد امت
قال رسول الله(ص): يوم غدير خم افضل اعياد امتى و هو اليوم الذى امرنى الله تعالى ذکره فيه بنصب اخى على بن ابى طالب علما لامتى، يهتدون به من بعدى و هو اليوم الذى اکمل الله فيه الدين و اتم على امتى فيه النعمة و رضى لهم الاسلام دينا. امالى صدوق: 125، ح 8.
رسول خدا(ص) فرمود: روز غدير خم برترين عيدهاى امت من است و آن روزى است که خداوند بزرگ دستور داد; آن روز برادرم على بن ابى طالب را به عنوان پرچمدار (و فرمانده) امتم منصوب کنم، تا بعد از من مردم توسط او هدايتشوند، و آن روزى است که خداوند در آن روز دين را تکميل و نعمت را بر امت من تمام کرد و اسلام را به عنوان دين براى آنان پسنديد.
3- عيد بزرگ خدا
عن الصادق(ع) قال: هو عيد الله الاکبر،و ما بعث الله نبيا الا و تعيد فى هذا اليوم و عرف حرمته و اسمه فى السماء يوم العهد المعهود و فى الارض يوم الميثاق الماخوذ و الجمع المشهود. وسائل الشيعه، 5: 224، ح 1.
امام صادق(ع) فرمود: روز غدير خم عيد بزرگ خداست، خدا پيامبرى مبعوث نکرده، مگر اينکه اين روز را عيد گرفته و عظمت آن را شناخته و نام اين روز در آسمان، روز عهد و پيمان و در زمين، روز پيمان محکم و حضور همگانى است.
4- عيد ولايت
قيل لابى عبد الله(ع): للمؤمنين من الاعياد غير العيدين و الجمعة؟
قال: نعم لهم ما هو اعظم من هذا، يوم اقيم اميرالمؤمنين(ع) فعقد له رسول الله الولاية فىاعناق الرجال والنساء بغدير خم.
وسائل الشيعه، 7: 325، ح 5.
به امام صادق(ع) گفته شد: آيا مؤمنان غير از عيد فطر و قربان و جمعه عيد ديگرى دارند؟ فرمود: آرى، آنان عيد بزرگتر از اينها هم دارند و آن روزى است که اميرالمؤمنين(ع) در غدير خم بالا برده شد و رسول خدا مساله ولايت را بر گردن زنان و مردان قرار داد.
5- روز تجديد بيعت
عن عمار بن حريز قال دخلت على ابى عبد الله(ع) فىيوم الثامن عشر من ذى الحجة فوجدته صائما فقال لى: هذا يوم عظيم عظم الله حرمته على المؤمنين و اکمل لهم فيه الدين و تمم عليهم النعمة و جدد لهم ما اخذ عليهم من العهد والميثاق. مصباح المتهجد: 737.
عمار بن حريز گويد: روز هجدهم ماه ذيحجه خدمت امام صادق(ع) رسيدم و آن حضرت را روزه يافتم. امام به من فرمود: امروز، روز بزرگى است، خداوند به آن عظمت داده و آن روز دين مؤمنان را کامل ساخت و نعمت را بر آنان تمام نمود و عهد و پيمان قبلى را تجديد کرد.
خدايا تو ببين
خدايا تو ببخش
خدايا تو ببخش